Szczegółowe wymagania dotyczące wytwarzania i jakości materiału kategorii elitarny lub kwalifikowany, a także CAC (łac. Conformitas Agraria Communitatis), tzn. materiału wytworzonego przez dostawcę i przez niego ocenionego, podano w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 31 marca 2017 r. (Dziennik Ustaw z 11 kwietnia 2017 r.).
Rośliny należące do kategorii CAC muszą mieć:
- odpowiednią czystość gatunkową i odmianową
- oraz właściwy wygląd.
- Nie mogą być uszkodzone przez jakiekolwiek czynniki (fizyczne, mechaniczne lub chemiczne).
- Oprócz tego powinny być wolne od wad będących wynikiem rozmnażania, obniżających ich jakość i przydatność.
Obok cech jakościowych:
- wysokość drzewka,
- średnica pnia,
- odpowiednio rozwinięty system korzeniowy. szczególną uwagę zwrócono na zdrowotność, przedstawiając w załączonych tabelach wykaz organizmów szkodliwych, od których materiał ten powinien być wolny lub praktycznie wolny.
Określenie "praktycznie wolny od organizmów szkodliwych" oznacza, że stopień występowania tych organizmów w materiale rozmnożeniowym jest wystarczająco niski, aby zapewnić dopuszczalną jakość i użyteczność tego materiału. W rozporządzeniu podano także wymagania dotyczące dokonywania oceny polowej, pobierania prób do oceny laboratoryjnej materiału szkółkarskiego
Powyższe rozporządzenie zostało zmienione rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 3 lipca 2020 r. (Dziennik Ustaw z 15 lipca 2020 r., Poz. 1244). Zmiana rozporządzenia miała na celu dostosowanie przepisów dotyczących wytwarzania materiału szkółkarskiego w nowej klasyfikacji agrofagów w zakresie zdrowia roślin. Wprowadzono kategorię regulowanych agrofagów niekwarantannowych (ang. Regulated Non-Quarantine Pest, skrót RNQP).
Materiał szkółkarski kategorii elitarny i kwalifikowany oraz materiał CAC, na podstawie oceny polowej, powinien być wolny od RNQP dla Unii Europejskiej w rozumieniu art. 36 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/2031 z 26 października 2016 r. w sprawie środków ochronnych przeciwko agrofagom roślin. Jednocześnie określono, że agrofag jest "regulowanym agrofagiem niekwarantannowym dla Unii", jeśli jest włączony do wykazu oraz spełnia wszystkie poniższe kryteria:
- ustalono jego tożsamość zgodnie z załącznikiem I sekcja 4 pkt 1;
- występuje na terytorium Unii;
- nie jest agrofagiem kwarantannowym dla Unii lub agrofagiem objętym środkami przyjętymi zgodnie z art. 30 ust. 1;
- jest przenoszony głównie z określonymi roślinami przeznaczonymi do sadzenia, zgodnie z załącznikiem I sekcja 4 pkt 2;
- jego występowanie na tych roślinach przeznaczonych do sadzenia powoduje niedopuszczalne skutki gospodarcze w odniesieniu do planowanego wykorzystania tych roślin przeznaczonych do sadzenia, zgodnie z załącznikiem I sekcja 4 pkt 3;
- dostępne są wykonalne i skuteczne środki pozwalające zapobiec jego występowaniu na danych roślinach przeznaczonych do sadzenia.
W rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 3 lipca 2020 r. zamieszczono tabelaryczny wykaz regulowanych agrofagów niekwarantannowych obejmujący:
- bakterie (właściwe) i fitoplazmy (to też bakterie, ale nie mające ściany komórkowej),
- grzyby i organizmy grzybopodobne,
- wirusy i wiroidy oraz owady i nicienie występujące na roślinach i/lub w glebie.
Należy zauważyć, że w trakcie oceny polowej nie jest najczęściej możliwe jednoznaczne stwierdzenie, czy dany agrofag (w tym przypadku patogen) rzeczywiście spowodował obserwowane objawy, czy też są one wynikiem porażenia np. przez zespół agrofagów.
W zależności od stopnia rozwoju choroby czy fazy fenologicznej rośliny różne agrofagi mogą bowiem powodować podobne objawy. Ocena polowa oparta na diagnostyce symptomatologicznej, może więc orientacyjnie (wstępnie) wskazać potencjalną przyczynę obserwowanych objawów, ale wynik takiej oceny będzie w pełni wiarygodny jeśli objawom towarzyszą oznaki etiologiczne, tzn. taki typ objawów, który wytwarza wyłącznie jakiś agrofag.
W przypadku bakterii Erwinia amylovora mogą to być wycieki tworzące się na porażonych organach nadziemnej części roślin–gospodarzy. W zasadzie żaden inny patogen nie powoduje takich wycieków. I chociaż jest to wyłączna cecha zarazy ogniowej, to jednak nie zawsze towarzyszy zamieraniu różnych organów roślin.
W razie wątpliwości dotyczących występowania na materiale szkółkarskim RNQP wymienionych w powyższej tabeli dokonuje się pobrania prób z tych roślin i tego materiału do oceny laboratoryjnej zgodnie z wymaganiami określonymi w załączniku nr 2 do rozporządzenia. Do pobierania prób i oceny laboratoryjnej określonych w ust. 1 stosuje się metodyki Europejskiej i Śródziemnomorskiej Organizacji Ochrony Roślin (EPPO) lub metodyki uznane na poziomie międzynarodowym, a w przypadku, gdy takie metodyki nie istnieją – metodyki rekomendowane i udostępnione na stronie internetowej administrowanej przez Instytut Ogrodnictwa – PIB w Skierniewicach (http://www.inhort.pl/metodyki-szkolkarskie-do-rozporzadzenia-mrirw.).
Objawy chorób bakteryjnych spotykanych podczas oceny polowej materiału szkółkarskiego drzewek owocowych będą przedstawione w artykule, który ukaże się w grudniowym numerze "Sadu Nowoczesnego".
Artykuł opracowano w ramach realizacji zadania 2.1 "Utrzymanie wysokiej jakości elitarnego materiału roślin sadowniczych" − dotacja celowa MRiRW
Prof. dr hab. Piotr Sobiczewski
Dr Paweł Bielicki
Instytut Ogrodnictwa – PIB w Skierniewicach
Dr Wojciech Hałdaś
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
