Winorośl to jedna z najstarszych roślin uprawianych przez człowieka. W Polsce znana jest już od XII w. Na początku winnice były prowadzone głównie przy klasztorach, a produkowane tam winogrona służyły do wyrobu wina mszalnego.
W późniejszych wiekach winogrona uprawiano w posiadłościach dworskich i w pobliżu miast. Areał ich uprawy powiększał się. Za czasów Jagiellonów Polska wywoziła nawet wino zagranicę. Dynamiczny rozwój winnic notowano jeszcze do lat 60. ub.w., po czym branża została wygaszona kilkoma dyrektywami ówczesnej Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. Zanikł przemysł winiarski, a winorośl z gatunku ważnego gospodarczo stała się wyłącznie gatunkiem amatorskim.
Jednak tradycja uprawy winorośli i produkcji wina przetrwała, gdyż była mocno zakorzeniona, zwłaszcza w rejonie Polski południowo-zachodniej. Powrót winorośli do uprawy nastąpił w latach 90. minionego stulecia, a bardziej dynamicznie zaczęły rozwijać się winnice po wejściu Polski do Unii Europejskiej. Wraz z powstawaniem winnic ustanowiono odpowiednie prawo dotyczące produkcji i sprzedaży wina.
- Ocieplenie się klimatu,
- łagodne zimy i ciepłe, suche lata,
- a także postęp biologiczny i wprowadzanie do uprawy nowych odmian, wytrzymałych na mróz i mało podatnych na choroby – to czynniki, które obecnie sprzyjają rozwojowi uprawy winorośli w Polsce.
Piękne winnice można dziś spotkać nie tylko w rejonie Zielonej Góry, w Małopolsce czy na Podkarpaciu, ale także w okolicach Sandomierza, w centrum kraju, a nawet w północnej jego części. Można delektować się już zarówno rodzimymi winogronami deserowymi, jak i przyzwoitym polskim winem. Powierzchnia winnic w Polsce zbliża się do 1000 ha.
Wartości prozdrowotne winogron
Walory odżywcze winogron są dobrze znane. W owocach tych znajduje się prawdziwe bogactwo przeciwutleniaczy i innych składników prozdrowotnych, a w tym witaminy: B, C, E i K, szereg pierwiastków niezbędnych dla życia i zdrowia człowieka, jak: potas, wapń, żelazo, magnez, cynk, miedź czy bor.
Same owoce, zwłaszcza te o ciemnym zabarwieniu skórki i soku, zawierają garbniki i polifenole, wśród których dominuje resweratrol przeciwdziałający zakrzepom i hamujący narastanie płytek cholesterolowych w naczyniach krwionośnych. Jedząc winogrona, dbamy zatem o stan naszego serca i mózgu (resweratrol + witamina E). Warto więc, aby te owoce zajmowały znaczące miejsce w diecie zarówno osób dorosłych, jak i dzieci. Dzieciom powinny zastępować słodycze, po które często sięgają, a które prócz pustych kalorii nie wnoszą wiele do organizmu. Winogrona zaś, prócz kalorii, dostarczają ww. substancji dobroczynnych i nadają zdrowy wygląd skórze. Bardzo korzystne jest spożywanie winogron podczas upałów, gdyż owoce te nie tylko nawadniają organizm, ale uzupełniają również brakujące elekrolity.
Kolekcja odmian odpornych na choroby i szkodniki
Dla zachowania pełnych walorów prozdrowotnych w winogronach najlepiej byłoby prowadzić winnice metodą ekologiczną, bez nawozów sztucznych i pestycydów otrzymywanych na drodze syntezy chemicznej. Do tego celu potrzebne są dobre odmiany, odporne na choroby i szkodniki.
Wśród patogenów winorośli groźny jest m.in. grzyb Plasmopara viticola L. – sprawca mączniaka rzekomego winorośli. U odmian wrażliwych na tę chorobę liście przedwcześnie opadają, pogarsza się jakość gron, które pokrywają się mączystym nalotem i są miernym surowcem przetwórczym. Na porażonej plantacji wyraźnie zmniejszają się plony. Należy pamiętać, że istotną rolę w zapobieganiu problemom zdrowotnym winnicy spełnia stanowisko i trafny wybór odmian.
Na terenie Ekologicznego Sadu Doświadczalnego Instytutu Ogrodnictwa w miejscowości Nowy Dwór-Parcela (15 km od Skierniewic) prowadzona jest ocena kilku odmian winorośli w warunkach uprawy ekologicznej. Przedmiotem oceny jest m.in. ich plenność, jakość owoców oraz stopień podatności na choroby.
Odmiany do ekologicznej winnicy wybrano na podstawie wieloletnich obserwacji tych odmian w skierniewickiej kolekcji winorośli. Głównym kryterium, jakim się przy tym kierowano, była duża wytrzymałość krzewów na mróz i mała podatność na patogeny, zwłaszcza na chorobotwórcze grzyby. Biorąc pod uwagę powyższe cechy, zdecydowano się na posadzenie dziewięciu następujących odmian:
- Fredonia,
- Reliance,
- Leon Millot,
- Swenson Red,
- Marechal Foch,
- Seyval Blanc,
- New York Muscat,
- Ontario i Isabella.
Winnicę ekologiczną założono w 2014 r. na lekkiej, przepuszczalnej, gliniasto-piaszczystej, glebie, którą przed posadzeniem roślin wzbogacono solidnie dobrze rozłożonym kompostem. Rośliny posadzono w rozstawie 0,9 x 1,5 m. Winnicę zlokalizowano w miejscu zacisznym, dobrze nasłonecznionym. Po blisko 10 latach prowadzenia winnicy ekologicznej stwierdzamy, że wybór odmian był trafny. Wszystkie krzewy, niezależnie od odmiany, rosną stosunkowo zdrowo i dobrze plonują, dotychczas nie ma wypadów.
Czytaj także: John Deere i autonomiczny opryskiwacz sadowniczy
-
Fredonia
Ta odmiana charakteryzuje się w naszej winnicy bardzo silnym wzrostem i ma największe liście ze wszystkich ocenianych odmian. Należy ona do grupy tzw. winorośli altanowych, które mogą być uprawiane zarówno dla owoców, jak i w celach dekoracyjnych. Pora dojrzewania owoców przypada na drugą połowę września. Grona są średniej wielkości, umiarkowanie zwarte. Jagody są duże, kulisto-elipsoidalnego kształtu z ciemnogranatową skórką, którą pokrywa ciemnoniebieski nalot woskowy. Smak jagód jest łagodny, słodkawy. Odmiana łatwa do prowadzenia metodą ekologiczną.
-
Reliance
Jest to amerykańska odmiana, typowo deserowa, o beznasiennych owocach. W naszej ekologicznej winnicy okazała się bardzo wytrzymała na mróz i prawie nie podlegająca chorobom grzybowym. Śmiało można ją polecać do uprawy na działkach, gdzie może stanowić również element dekoracyjny za sprawą trójklapowych liści, które są duże i ciemnozielone w okresie wegetacji, a jesienią pięknie się przebarwiają. Krzewy rosną silnie i zdrowo, owocują obficie i corocznie. Owoce zbiera się zwykle w pierwszej połowie września. Grona są dorodne, średniej wielkości, stożkowato-wydłużone. Dojrzałe jagody mają barwę różowoczerwoną, są dość duże, kuliste lub minimalnie wydłużone, bez nasion w środku. Miąższ bardzo słodki i aromatyczny. Uważam, że Reliance jest świetną odmianą, przydatną do winnic prowadzonych metodą ekologiczną, z których owoce przeznacza się do bezpośredniego spożycia.
-
Léon Millot
Jest to mieszaniec międzygatunkowy z udziałem winorośli właściwej (Vitis vinifera L.), winorośli piaskowej (Vitis rupestris Sch.) i winorośli pachnącej (Vitis riparia Michx.) uzyskany w procesie hodowlanym. Jest odmianą przerobową, idealną do wyrobu czerwonego wina. Krzewy rosną silnie i charakteryzują się dużą wytrzymałością na niską temperaturę i bardzo dobrą plennością, znoszą mrozy do –28°C. Odmiana ta jest jednak dość podatna na mączniaka rzekomego. W naszej winnicy ekologicznej owoce dojrzewają najczęściej w III dekadzie września. Grona są średniej wielkości, średnio zwarte. Jagody są małe, kuliste, o granatowoczarnej skórce i charakteryzują się bardzo dobrym smakiem. Sok i miąższ ma kolor czerwony. Im owoce są później zbierane, tym barwa soku jest bardziej intensywna.
-
Swenson Red
Pochodzi z USA, jest odmianą uniwersalną, czyli deserową i przerobową. Jest dość często spotykana w ogrodach działkowych. W winnicy ekologicznej Instytutu Ogrodnictwa jej krzewy charakteryzują się bardzo silnym wzrostem oraz obfitym i regularnym owocowaniem. Owoce dojrzewają zazwyczaj pod koniec września, choć można je pozostawić na krzewach na dłużej. Grona są dość duże, wyraźnie wydłużone, o walcowatym kształcie. Jagody są średniej wielkości, kuliste, barwy fioletowo-różowej, zielonkawe od strony szypułki. Mają przyjemny, słodki smak. W dobrych warunkach grona osiągają duże rozmiary i masę powyżej 800 g, a pojedyncze jagody mogą osiągać wielkość owocu czereśni (około 6,5 g). Miąższ jest zwarty, włóknisty, jasnozielony, o przyjemnym, słodko-kwaśnym smaku i jest wyraźnie kwaśniejszy od soku. Sok ma barwę jasną. W owocach występuje do pięciu dużych, wyczuwalnych nasion o żółtobrązowym zabarwieniu. Odmiana Swenson Red jest wytrzymała na mróz i stosunkowo mało podatna na choroby grzybowe, chociaż w lata z dużą ilością opadów krzewy w winnicy ekologicznej bywają porażone przez patogena wywołującego mączniaka rzekomego winorośli.
-
Marechal Foch
Ten francusko-amerykański mieszaniec jest odmianą typowo przetwórczą, przydatną na soki i wino. W warunkach uprawy ekologicznej krzewy radzą sobie doskonale. Charakteryzują się silnym wzrostem i bardzo dobrą zdrowotnością. Grona są niewielkie, jagody są bardzo drobne, kulistego kształtu, wyrównane pod względem wielkości i bardzo ściśle ułożone w gronach. Podczas odrywania od szypułki owoce często uszkadzają się i wypływa z nich sok. Największe grona osiągają masę do 200 g, zaś jagody – do 1,9 g. Miąższ jest miękki, żółtozielonobordowy. W owocach występują 3-4 brązowobordowe nasiona. Skórka jest średnio gruba, barwy granatowej, pokryta silnym, woskowym nalotem. Owoce są soczyste i słodkie. Dojrzewają pod koniec września. Ze względu na słodki smak i małe rozmiary owoce te bywają często uszkadzane przez ptaki.
-
Seyval Blanc
Jest to typowo przerobowa odmiana francuska. Krzewy charakteryzują się stosunkowo słabą siłą wzrostu, mają małe, gładkie, jasnozielone liście, najczęściej trójklapowe, z płytkimi zatokami klap. Grona są średniej wielkości do dużych, zwarte, o walcowatym kształcie. Dość często są rozgałęzione. Jagody są średniej wielkości, o kulistym kształcie, wyrównane. Masa jednego grona może dochodzić do 580 g, a pojedynczych jagód – do 3,5 g. W trakcie odrywania od szypułek jagody często pękają i wypływa z nich sok. Miąższ jest miękki, zielonkawożółty, dobrze oddziela się od nasion. Sok jest prawie bezbarwny. Skórka średniej grubości, koloru od jasnozielonego do żółtawej, pokryta jasnym, woskowym nalotem. Wewnątrz owocu może znajdować się do pięciu brązowych nasion. Owoce są bardzo soczyste, o słodko-kwaśnym smaku. Dojrzewają pod koniec września.
-
Ontario
Odmiana uniwersalna, pochodząca z USA. Może być wybierana do winnic, sadzona z przeznaczeniem owoców zarówno do spożycia na świeżo, jak i do produkcji soków i wina. W naszej winnicy krzewy są zdrowe, wytrzymałe na niską temperaturę. Rosną umiarkowanie silnie, dobrze plonują. Owoce dojrzewają około połowy września. Grona są ładne, dość duże i zwarte. Jagody w pełnej dojrzałości mają białawożółtą barwę, są dość duże i mają kulisty kształt. Miąższ jest dość miękki, lekko galaretowaty, o bardzo charakterystycznym, przyjemnym smaku.
-
New York Muscat
To amerykańska odmiana o uniwersalnym zastosowaniu. Owoce mogą być przeznaczone zarówno do spożycia w stanie świeżym, jak i do produkcji wina. Krzewy rosną średnio silnie, są wytrzymałe na niską temperaturę i mało podatne na choroby, co powoduje, że są one łatwe w prowadzeniu w warunkach winnicy ekologicznej. Owoce dojrzewają w II i III dekadzie września. Są bardzo smaczne w stanie świeżym, a ze względu na charakterystyczny i rzadko spotykany muszkatowy smak są też bardzo cenionym surowcem do produkcji wina. Grona są średniej wielkości, osiągają maksymalną masę 180 g, zaś pojedyncze jagody – około 2,5 g. Jagody mają kulisty kształt i czerwoną barwę skórki. Owoce mogą być dłużej przetrzymywane na krzewach. Z czasem poprawie ulega ich smak i parametry winiarskie. W winnicy ekologicznej w Nowym Dworze-Parceli odmiana charakteryzuje się dobrym stanem zdrowotnym krzewów i bardzo dobrym plonowaniem.
-
Isabella
To odmiana amerykańska o uniwersalnym zastosowaniu owoców. Krzewy są łatwe do prowadzenia nawet w surowych warunkach klimatycznych. Są odporne na mróz i rzadko porażane przez choroby. Wyróżniają się bardzo dobrym plonowaniem. Do wczesnych lat 80. Isabella uprawiana była powszechnie we wszystkich stanach Ameryki i w Europie. Do dziś jest popularna w winnicach Kanady, Japonii, Brazylii i Portugalii. Krzewy tolerują zarówno dużą wilgotność gleby, jak i suszę. W naszej winnicy ekologicznej krzewy rosną silnie i są zdrowe. Jagody dojrzewają w końcu września. Grona są średniej wielkości, a jagody – duże, o różowofioletowej barwie, mają kulisty lub owalny kształt i charakterystyczną grubą skórkę, która pokryta jest szarym nalotem woskowym. Owoce zwykle są bardzo słodkie, z charakterystycznym, "lisim" posmakiem, nieatrakcyjnym dla os i ptaków. W miąższu znajduje się po kilka ziaren. Odmiana wykazuje duże zdolności do regeneracji wszelakich uszkodzeń. Isabella może być uprawiana w celu produkcji domowych win, nalewek i soków. Nie wszystkim jednak odpowiada specyficzny, "lisi" posmak owoców, wywołany obecnością olejków eterycznych w skórce.
Wnioski
Powyższe odmiany radzą sobie w ekologicznej uprawie, pod warunkiem spełnienia kilku wymogów – starannie wybranego stanowiska, systematycznie prowadzonego cięcia zimowego i letniego oraz wykonywania zabiegów zapobiegających chorobom grzybowym, z wykorzystaniem do tego celu dostępnych w ekologii preparatów miedziowych.
Dr hab. Elżbieta Rozpara, prof. IO
Instytut Ogrodnictwa – PIB w Skierniewicach
