Jak pokazuje praktyka, lepiej jest, aby na produkcję ekologiczną przestawiła się grupa producentów gospodarujących w sąsiedztwie niż pojedynczy sadownicy. Ma to znaczenie ze względów organizacyjnych i ekonomicznych. W grupie łatwiej jest organizować sprzedaż produktu, łatwiej i taniej niż w pojedynkę można zaopatrywać się w środki potrzebne do produkcji, realizując zakupy hurtowe. W sytuacji podjęcia produkcji ekologicznej przez całą wieś lub gminę nie ma problemów ze wzajemnym znoszeniem pestycydów i zanieczyszczaniem ekologicznego produktu. Jednym słowem, w grupie łatwiej pokonać szereg trudności, na które wciąż narażeni są producenci ekologiczni.
Czym powinno charakteryzować się odpowiednie stanowisko pod sad ekologiczny?
Pod sady nie nadają się gleby ciężkie, zlewne, o wysokim poziomie wód gruntowych i nieuregulowanych stosunkach wodnych. Nie należy zakładać sadów w rejonach chłodnych, w których drzewa owocowe przemarzają albo nie owocują z powodu przemarzania pąków kwiatowych zimą lub na przedwiośniu. Takie rejony występują w Polsce północno-wschodniej, a także niektórych rejonach podgórskich.
Potencjalny producent owoców ekologicznych powinien przeanalizować wszystkie czynniki jeszcze staranniej niż sadownik konwencjonalny.
- Jeśli gleba ma niską zawartość substancji organicznej, należy dołożyć starań, by ją solidnie wzbogacić w próchnicę.
- Należy też wykonać rozszerzone badania gleby, których celem jest pozyskanie wiedzy o zawartości podstawowych składników mineralnych oraz metali ciężkich, które są szkodliwe dla zdrowia człowieka, jak: miedź, ołów, kadm, arsen, rtęć czy glin. Są tereny i gleby, które ze względu na przekroczenia norm zawartości tych pierwiastków nie powinny być przeznaczane pod uprawy rolnicze/sadownicze. Metale ciężkie są wiązane przez rośliny sadownicze i zanieczyszczają plony.
- Jeżeli sad ekologiczny planuje się założyć na terenie, na którym dotychczas prowadzono intensywne uprawy rolne lub ogrodnicze, należy sprawdzić, czy w glebie nie ma pozostałości pestycydów. Niektóre pestycydy, stosowane kiedyś powszechnie oraz współcześnie, zalegają w glebach i wodach gruntowych przez dziesiątki lat. Wybranie takiego stanowiska mimo jak najlepszych chęci i starań ze strony ekologicznego producenta nie uchroni produktu końcowego wolnego od szkodliwych pozostałości. Analizy, o których piszemy, można wykonać w stacjach chemiczno-rolniczych, laboratoriach instytutów badawczych i innych instytucjach zajmujących się analityką rolną. Badaniami warto objąć jak największą liczbę substancji aktywnych, występujących w herbicydach, fungicydach i insektycydach.
Jeśli uznamy, że teren jest przydatny pod sad, a gleba wolna od metali ciężkich i szkodliwych pozostałości po pestycydach, wówczas przystępujemy do jej solidnego użyźnienia. Wykonanie badań gleby pod kątem obecności pozostałości pestycydów przed założeniem sadu ekologicznego pozwoli w przyszłości zminimalizować ryzyko pojawienia się zarzutów stosowania niedozwolonych środków produkcji. Wyniki analiz gleby wykonane przed założeniem sadu powinny zostać przekazane do jednostki certyfikującej w rolnictwie ekologicznym, sprawującej nadzór nad procesem zakładania sadu ekologicznego, jako newralgiczna część dokumentacji sadu.
Dlaczego gleba pod sad ekologiczny powinna być zasobna w materię organiczną?
Dlaczego gleba pod sad ekologiczny powinna być zasobna w materię organiczną? Otóż dlatego, że w sadzie ekologicznym nie jest łatwe szybkie uzupełnienie niedoboru składników odżywczych w roślinach, zwłaszcza podstawowego pierwiastka budulcowego, jakim jest azot. Ekologiczny sadownik nie może użyć do tego celu nawozów pochodzących z syntezy chemicznej. Obecność zapasu próchnicy w glebie pozwoli w przyszłym sadzie uniknąć wystąpienia głodu azotowego. Dlatego właśnie, zanim zostaną posadzone drzewa, należy glebę zaopatrzyć w jak największe ilości materii organicznej. Wprowadzanie próchnicy do gleby najlepiej rozpocząć już 2–3 lata przed założeniem sadu, wykorzystując do tego celu: obornik, kompost, nawozy zielone na całej powierzchni, dodatkowo jeszcze ściółki organiczne – w samych rzędach przyszłych drzew. Obecność próchnicy ma korzystny wpływ na właściwości sorpcyjne gleb, kumulowanie przez nią składników pokarmowych, wody, a także na utrzymywanie stabilnego pH, a zatem także na ilość i jakość plonów.
Odchwaszczenie bez herbicydów
Przed rozpoczęciem wzbogacania gleby w próchnicę należy pozbyć się uporczywych chwastów trwałych, zwłaszcza perzu. Nie należy stosować do tego celu herbicydów, mimo, że na etapie przygotowywania pola pod sad ich stosowanie jest jeszcze dozwolone! Róbmy to tak, jak radzili sobie rolnicy w czasach, kiedy herbicydy jeszcze nie istniały! Perz był niszczony w środku lata, kiedy miał najmniejsze siły witalne, a upalna pogoda sprzyjała jego zwalczaniu, poprzez szybkie zasychanie wydobytych na wierzch rozłogów. Tak więc w czasie suchej pogody latem perz należy wydobyć na powierzchnię gleby, a następnie dość dokładnie zebrać. Kiedyś rolnicy zbierali wydobyty z ziemi perz ręcznie, przy użyciu wideł, zbierali na pryzmy, suszyli i palili na polu bądź wywozili poza jego obręb z pola. Dziś prace te można zmechanizować.
Po zbiorze przedplonu latem dobrze jest wykonać podorywkę, dzięki której rozłogi perzu wydobywane są bliżej powierzchni gruntu. Po kilku dniach słonecznej pogody przy pomocy kultywatora wyposażonego w łapy sprężyste należy wyciągnąć rozłogi perzu na powierzchnię pola. Zabieg ten należy zrobić dwukrotnie, na krzyż. Wyciągnięte i podeschnięte na słońcu rozłogi rolnik może zebrać grabiarką, wywieźć z pola lub spalić. Postępując w ten sposób przez 2 lub 3 sezony, można całkowicie pozbyć się uporczywego chwastu.
Nawozy zielone i rośliny fitosanitarne
Jak napisano powyżej, dostarczenie przed założeniem sadu dużej ilości masy organicznej do gleby ma w uprawach ekologicznych znaczenie kluczowe. Jeśli sadownik ma możliwość nawiezienia pól obornikiem lub kompostem, to warto przed założeniem sadu zastosować jego pełną dawkę w ilości około 40 ton obornika lub 30 ton kompostu na hektar. Podstawą ustalenia poziomu nawożenia organicznego jest nieprzekroczenie dawki 170 kg czystego azotu w czasie jednego roku. Przy braku obornika lub kompostu można przez 2 kolejne lata wysiewać mieszanki roślinne. Przykładem jednej z nich może być owies wysiany z roślinami bobowatymi, takimi jak np. wyka jara i peluszka. Na glebach słabszych doskonale sprawdza się łubin wysiany samodzielnie w dawce 200 kg nasion na 1 ha. Rośliny te pełnią rolę nawozu zielonego. W tym celu powinny być ścięte, rozdrobnione i przyorane tuż przed zakwitnięciem. Zabiegi te można wykonać nawet 2–3 razy w ciągu sezonu wegetacyjnego. Oprócz roślin stosowanych dla wzbogacenia gleby w próchnicę oraz w azot przed założeniem ekologicznego sadu warto wysiewać jako przedplon tzw. rośliny fitosanitarne, do których należą:
- gorczyca,
- gryka biała czy facelia.
Są one szczególnie polecane na glebach mocno eksploatowanych rolniczo. Oprócz swoich właściwości fitosanitarnych, rośliny te również dostarczają do gleby dużych ilości substancji organicznej.
Dostarczenie składników pokarmowych - w ekologicznym sadownictwie nie wolno stosować nawozów sztucznych
Analiza gleby wskaże sadownikowi jej zasobność w inne makro- i mikroelementy. W razie stwierdzenia deficytu pierwiastków, takich jak: fosfor, potas, magnez lub innych, należy uzupełnić, pamiętając, że w ekologicznym sadownictwie nie wolno stosować nawozów sztucznych, pochodzących z syntezy chemicznej. Wolno natomiast stosować nawozy pochodzące z naturalnych kopalin. To samo dotyczy nawozów wapniowych, które stosuje się w celu doprowadzenia gleby do odpowiedniego pH. Wykazy nawozów oraz naturalnych produktów innych niż nawozy i środki poprawiające właściwości gleby, które mogą być stosowane w rolnictwie ekologicznym, można znaleźć na stronie internetowej IUNG w Puławach (www.iung.pl).
Glebę pod sad ekologiczny należy przygotowywać z dużą dbałością, przez kilka sezonów.
- Przed sadzeniem drzew należy przeprowadzić kilkakrotne zbieranie kamieni, by w przyszłym sadzie nie uszkadzały narzędzi uprawowych.
- Następnie, po jej starannym wyrównaniu, można przystąpić do sadzenia drzew. Zwykle sadzi się je jesienią lub wiosną. W pierwszej kolejności trzeba korzystać z materiału szkółkarskiego wyprodukowanego metodą ekologiczną, tj. w ekologicznej szkółce. Dostępność materiału ekologicznego można sprawdzić na stronie internetowej GIORiN. W przypadku braku pożądanego materiału w kategorii "ekologiczny" producent może zastosować materiał roślinny wyprodukowany metodą konwencjonalną, ale po uprzednim uzyskaniu zgody na takie odstępstwo w WIORiN.
- Poza starannym przygotowaniem gleby przed sadzeniem drzew niezwykle ważne jest ogrodzenie sadu w celu zabezpieczenia roślin przed zwierzyną płową.
- Jeśli posadzono drzewa szczepione na podkładkach karłowych, należy możliwie jak najwcześniej wykonać konstrukcję wspierającą i zainstalować nawadnianie.
- W przypadku lokalizacji przyszłego sadu ekologicznego w sąsiedztwie innych upraw nieekologicznych należy zadbać o odpowiednie odseparowanie, stosując osłony, dodatkowe graniczne szpalery drzew lub zachowanie odpowiedniej, nawet kilkudziesięciometrowej odległości. Zastosowanie separacji upraw znacznie ograniczy zagrożenie znoszenia pestycydów z sąsiednich upraw konwencjonalnych. W przypadku braku możliwości zastosowania odpowiedniego, a przede wszystkim skutecznego odseparowania upraw, należy zastanowić się, czy w takim przypadku zasadne jest założenie w takich warunkach sadu ekologicznego i czy w przyszłości będzie on mógł spełnić wszystkie wymogi rolnictwa ekologicznego.
