Mikrobiologiczne zwalczanie szkodników w kapuście głowiastej
- Bioinsektycydy bakteryjne
Obecnie do zwalczania szkodników w uprawach kapusty głowiastej zarejestrowane są produkty, których składnikiem aktywnym są bakterie Bacillus thuringiensis. Te dopuszczone do stosowania na polskim rynku zawierają jeden z następujących szczepów.
Bacillus thuringiensis var. kurstaki szczep ABTS 351, który jest składnikiem aktywnym takich produktów, jak:
- BioBit,
- DiPel DF,
- DiPel WG,
- BactoSpeine* (Sumitomo Chemical Agro);
Bacillus thuringiensis ssp. kurstaki szczep SA-11, który jest składnikiem produktu Delfin WG (Mitsui AgriScience International, dystrybutor Agrosimex);
Bacillus thuringiensis subsp. kurstaki, szczep EG 2348, składnik produktu Lepinox Plus (CBC Europe, Biocont);
Bacillus thuringiensis var. aizawai szczep ABTS-1857, składnik produktów Florbac oraz XenTari WG, XTreem, Lizetan* (Sumitomo Chemical Agro).
* produkt niezarejestrowany w Polsce
Jak działa ta bakteria?
Bakterie Bacillus thuringiensis to laseczki tworzące spory (przetrwalniki). Wytwarzają one krystaliczne białka, oznaczane jako Cry i Cyt, które wykazują aktywność owadobójczą po ich zjedzeniu przez bezkręgowce. Po spożyciu białek w jelicie larwy następuje aktywacja nieaktywnych form do form toksycznych, które łączą się z receptorami na powierzchni komórek jelit i wbudowują w ich błonę komórkową. Skutkiem działania białek jest uszkodzenie układu pokarmowego owada na skutek lizy komórek jelita lub ogólny paraliż, co powoduje, że larwy owadów przestają żerować i zamierają. Najbardziej wrażliwe na działanie bakterii są młode stadia larwalne.
Białka te działają na niektóre z owadów z rzędów Lepidoptera (motyle), Diptera (muchówki), Coleoptera (chrząszcze), a także Hymenoptera (błonkoskrzydłe), Homoptera (równoskrzydłe), Orthoptera (prostoskrzydłe).
Stosując preparaty z tymi bakteriami należy zachować ostrożność, ponieważ po bezpośredniej ekspozycji na te bakterie, np. na skutek rozpylenia na oczy lub skórę, mogą one wzrastać na ich powierzchni. Odnotowywano także pojedyncze przypadki zakażenia ran przez te bakterie.
Indukowanie odporności
Rozwojowi szkodników oraz ograniczaniu skutków ich żerowania można zapobiegać, stosując inne produkty mikrobiologiczne, przede wszystkim takie, które indukują odporność roślin na stres. Takim produktem jest DeliaStop (Bio-Gen). Bakterie wspomagają rozwój prawidłowej mikroflory na korzeniach, łodygach i liściach kapusty, wspomagają regenerację po ekspozycji na stres oraz stymulują prawidłowy rozwój roślin. Podobnym produktem, który można zastosować, np. do maczania rozsady przed wysadzeniem w polu czy opryskiwania gleby, jest Metacide. Jest to biopreparat, który poprawia wzrost roślin, a także stwarza niekorzystne warunki bytowania dla szkodników glebowych, takich jak pędraki, opuchlaki, sprężykowate, drutowce, czy niektóre nicienie.
Inne bioinsektycydy
- Pasożytnicze grzyby
Poza bakteriami, do zwalczania szkodników można wykorzystać także pasożytnicze grzyby, takie jak np. Beauveria bassiana. Grzyb ten działa jak pestycyd kontaktowy przeciwko licznym owadom, w tym udowodniono w badaniach jego skuteczność przeciwko bielinkowi kapustnikowi, mączlikom, mszycom i wielu innym. Zarodniki grzybów, które znajdą się na powierzchni ciała owada (kutikuli) kiełkują na niej. Strzępki grzybni wrastają przez oskórek do wnętrza ciała owada i w krótkim czasie je przerastają. Porażony szkodnik ogranicza żerowanie i przemieszczanie się, a jego śmierć następuje w stosunkowo krótkim czasie. Objawy porażenia są bardzo charakterystyczne. Po śmierci gospodarza na jego ciele pojawia się gruby nalot grzybni z zarodnikami konidialnymi, które są źródłem infekcji wtórnych, w czasie których następuje porażenie zdrowych szkodników.
Co jest na rynku?
Na polskim rynku dostępne są Mycotrol 22 WP, Mycotrol OD, Naturalis. Jednakże wśród wymienionych produktów z tym grzybem jedynie Naturalis zawierający szczep B. bassiana ATCC 74040 ma rejestrację w uprawach kapusty do zwalczania mączlika, wciornastka, drutowca czy przędziorka chmielowca.
Produktem zawierającym konsorcjum pożytecznych mikroorganizmów w tym owadobójcze grzyby z rodzajów Beauveria i Metarhizium oraz bakterie ryzosferowe jest Klozer. Można go stosować w uprawach polowych oraz do zaprawiania podłoży do siewu. Zawarte w nim grzyby i inne mikroorganizmy chronią rośliny przed bytującymi w glebie larwami owadów, a także zwiększają odporność na czynniki stresowe.
Do zwalczania bytujących w glebie drutowców można też użyć produkt Attracap (Biocare), który zawiera entomopatogenny grzyb Metarhizium brunneum Cb 15-III. Ma on formę granulek, które wabią drutowce, a te ulegają porażeniu przez grzyb.
- Zwalczanie nicieni
W Polsce nie ma obecnie zarejestrowanych środków mikrobiologicznych przeznaczonych do zwalczania nicieni. Jednakże na innych, szczególnie azjatyckich, rynkach dostępne są produkty, które zawierają grzyby drapieżne w stosunku do nicieni glebowych. Przykładem są produkty zawierające grzyb Purpureocilum lilacinum (dawniej Paecilomyces liliacinus), takie jak:
- Ecopal Bio-Pesticide,
- Paecilomyces lilacinus (Criyagen),
- Nematoz-P (Utkarsh),
- Mysis (Varssha),
- Paecilotrópico WP (Invesa).
Ponadto trwają badania nad innymi gatunkami grzybów nicieniobójczych i ich dopuszczeniem do stosowania w uprawach na terenie Europy.
Jednakże występowanie nicieni można ograniczyć, stosując produkty zawierające takie rodzaje grzybów, jak Trichoderma czy Beauveria. Nicieniobójcze działanie mają wydzieliny tych grzybów, a ponadto ich strzępki mogą porażać znajdujące się w glebie jaja.
Do ochrony upraw kapusty przed nicieniami można wykorzystać polski produkt Nematado Biocontrol (Bio-Gen). Zawiera on konsorcjum wyselekcjonowanych szczepów bakterii, które zasiedlają powierzchnię korzeni i ryzosferę kapusty.
Makroorganizmy w zwalczaniu szkodników
- Pożyteczne nicienie
Oferowany przez firmę Koppert produkt Capsanem zawiera nicienie Steinernema carpocapsae, które są pasożytami owadów. Gatunek ten jest także składnikiem aktywnym takich preparatów, jak Nemasys C, Carpocapsae-System (BioBest), NemAttack Pro Sc (ArbicoOrganics).
Do zwalczania różnych gatunków owadów można wykorzystać także inne gatunki nicieni. W tym celu wykorzystywane są:
Steinernema feltiae, składnik takich preparatów, jak:
- Nemasys F (BASF),
- Entonem (Koppert),
- Nemycel (E-Nema),
- Exhibitline Sf,
- Scia-Rid,
- NemAttack Sf i NemAttack Pro Sf (ArbicoOrganics);
Steinernema kraussei – składnik produktu Exhibitline Sk;
Steinernema carpocapsae – składnik produktów:
- Capsanem,
- Steinernema-System;
Heterorhabditis bacteriophora – składnik preparatów:
- Larvanem (Koppert),
- Nemasys G (BASF),
- Exhibitline Hb,
- Nemaseek – Hb (ArbicoOrganics),
- Chafer Grub Killer Nematodes (Dragonfli);
Heterorhabditis megidis – składnik produktu Nemasys G;
Hypoaspis miles, wykorzystywany w produkcie Hypoline.
W ofercie firmy Dragonfli znajduje się produkt Caterpillar Killer Nematodes do zwalczania larw owadów, który zawiera mieszankę kilku gatunków wyżej wymienionych nicieni.
Jak działają?
- Nicienie aktywnie wnikają do wnętrza ciała szkodników, gdzie następuje uwolnienie żyjących w nich symbiotycznych bakterii.
- Bakterie te powodują rozpad ciała owada, które staje się źródłem pożywienia dla rozwijających się i rozmnażających się nicieni.
- Po zaatakowaniu szkodniki żerujące na liściach szybko opadają z roślin na podłoże i umierają w ciągu kilku godzin lub dni.
- Produkty te można zastosować do zwalczania szerokiej gamy owadów, larw motyli, takich jak piętnówka kapustnica, czy larwy sówkowatych, do zwalczania larw śmietki kapuścianej, a także do zwalczania bytujących w glebie pędraków i drutowców.
Nicienie wykorzystywane są także do zwalczania ślimaków nagich. Przykładem jest produkt Nemaslug (BASF) lub Slug Killer Nematodes (Dragonfli). W produktach tych wykorzystano nicień Phasmarhabditis hermaphrodita.
Produkty z nicieniami można stosować w szerokim zakresie temperatur, od 5°C do 35°C. Jednakże organizmy te są wrażliwe na wysychanie i dlatego ich aplikacja musi być wykonywana wieczorem lub wcześnie rano, ewentualnie w wilgotne i pochmurne dni.
Owady drapieżne
Do zwalczania szkodników wykorzystywane są zarówno owady drapieżne, żerujące na jajach, larwach i dorosłych szkodnikach, jak i parazytoidy, które składają jaja w larwach i jajach szkodników.
- Zwalczanie chorób
W wykazie na stronie MRiRW wśród szerokiej gamy syntetycznych środków ochrony roślin znajduje się tylko jeden produkt mikrobiologiczny oparty na pożytecznych bakteriach – Serenade ASO (Bayer). W preparacie tym składnikiem aktywnym jest bakteria Bacillus amyloliquefaciens szczep QST 713 (Bacillus subtilis QST 713). Preparat jest zarejestrowany do zwalczania:
- alternariozy,
- mączniaka prawdziwego,
- szarej pleśni oraz czarnej zgnilizny w uprawach kapusty głowiastej białej i czerwonej, a także innych kapustnych.
Bakteria zaburza rozwój grzybni patogenu na powierzchni roślin. Jednocześnie wytwarza substancje, które zakłócają funkcjonowanie błon komórkowych grzybów.
Podobne działanie ma Serifel (BASF), którego aktywnym składnikiem jest Bacillus amyloliquefaciens MBI600. Produkt ten jest zarejestrowany do ochrony szerokiej gamy upraw, jednakże obecnie nie obejmuje ona kapusty, dla której jest w fazie badań rejestracyjnych.
Inne szczepy bakterii można wykorzystać w profilaktyce chorób kapusty. Przykładem jest RhizoVital CS, który zawiera bakterie Bacillus amyloliquefaciens. Zasiedlają one korzenie, zapewniając ochronę przed takimi grzybami, jak Pythium, Rhizoctonia, Fusarium, Sclerotinia czy Cylindrocladium.
Zgorzel siewek
Znacznie szersza jest gama zarejestrowanych do ochrony kapusty fungicydów opartych na pożytecznych grzybach z rodzaju Trichoderma. Preparaty, w których wykorzystano następujące szczepy grzybów z tego rodzaju:
Trichoderma asperellum szczep T34, składnik produktów:
- Asperello T34 Biocontrol
- i Xilon WP (Biocontrol Technologies);
Trichoderma harzianum Rifai szczep T-22, składnik preparatów:
- Trianum-G
- i Trianum-P (Koppert).
W uprawach kapusty zarejestrowano je do zapobiegania i zwalczania zgorzeli siewek i rozsady. Jednakże po aplikacji do gleby zapewnią one także ochronę przed zgnilizną twardzikową. Ponadto w badaniach naukowych zaobserwowano, że grzyby z rodzaju Trichoderma mogą ograniczać porażanie kapusty przez kiłę kapuścianą powodowana przez Plasmodiophora brassicae. Zjawisko to jest związane m.in. z modyfikacją składu gatunkowego bakterii w glebie, w szczególności stymulacji rozwoju pożytecznych gatunków bakterii. Pozytywny wpływ na mikroorganizmy glebowe mają też inne produkty z grzybem Trichoderma, np. MOCbackter fungi czy Rizocore.
Na choroby odglebowe
W przypadku, kiedy problemem stają się choroby odglebowe, można zastosować preparaty z innymi grzybami pasożytującymi na patogenach kapusty lub konkurującymi z nimi w środowisku glebowym. Do zwalczania zgnilizny twardzikowej można np. wykorzystać preparaty zawierające grzyby Pythium oligandrum (Pythie, Polyversum WP, Polygreen Fungicide WP) lub Coniothyrium minitans szczep CON/M/91-08 (Contans WG). Jednakże należy pamiętać, że wśród wyżej wymienionych produktów do ochrony kapusty zarejestrowane są Pythie i Polyversum WP. Z kolei rejestracja Contans WG obejmuje rośliny warzywne bez wyspecyfikowania gatunków.
Zabezpieczanie siewek i rozsady
Do zabezpieczania siewek i rozsady kapusty można wykorzystać preparat Prestop, którego składnikiem aktywnym jest grzyb Clonostachys rosea szczep J1446. Chroni on nie tylko przed chorobami wywoływanymi przez patogeny grzybowe, a także przed kiłą kapuścianą. Grzyb ten kolonizuje powierzchnię korzeni, utrudniając ich porażenie przez patogeny, indukuje odporność systemiczną roślin, a ponadto sam jest pasożytem w stosunku do niektórych grzybów patogenicznych.
Sławomir Głuszek
IO w Skierniewicach
