W związku ze wzrastającymi kosztami nawożenia azotowego oraz aspektami ekologicznymi, warto przypomnieć sobie i uzupełnić wiedzę o żywieniu tym składnikiem dla dobra środowiska i własnego portfela.
W zestawieniu z innymi warzywami cebula wymaga zarówno dużej dostępności azotu, jak i stosunkowo wysokich dawek tego pierwiastka. Niepokoi jednak fakt, że z dawki dostarczonej do gleby korzysta tylko w około 30–40%. Tłumaczy się to przede wszystkim płytkim korzenieniem roślin cebuli – większość korzeni znajduje się w górnej 20–30-cm warstwie profilu glebowego. Poprzeczny zasięg systemu korzeniowego jest również ograniczony – korzenie są skoncentrowane w promieniu 15–20 cm wokół rośliny. Korzenie stanowią stosunkowo niewielką część całkowitej biomasy rośliny – tylko 2–6%. Dlatego nieumiejętne dawkowanie azotu powoduje jego przedostawanie się (głównie w postaci azotanów) poniżej strefy korzeniowej wraz z przesączającą się wodą.
W których okresach zapotrzebowanie na ten pierwiastek jest największe?
Na podstawie badań zawartości azotu w roślinie, można było stwierdzić, w których okresach zapotrzebowanie na ten pierwiastek jest największe.
- Na początku sezonu ilość ta jest niska.
- Pod koniec pierwszej połowy sezonu wegetacyjnego cebula z siewu zawiera na ogół mniej niż 20% tego azotu, który znajdzie się w roślinach podczas zbioru. Chociaż pobór azotu w stadium siewek jest na początku niski, to jednak ograniczona jego dostępność na tym etapie może opóźnić tworzenie się główek cebuli i przez to dojrzewanie, podczas gdy nadmiar N w późniejszych stadiach może opóźnić dojrzałość przez zahamowanie starzenia się liści.
- W drugiej połowie sezonu zaczyna się duże i najszybsze pobieranie azotu, które zwalnia dopiero w ciągu ostatnich kilku tygodni przed zbiorami.
- Dlatego zapotrzebowanie na azot jest największe w okresie intensywnego rozwoju cebul. Rośliny pobierają wówczas od 1,5 do 3,0 kg N/ha dziennie. Odmiany wczesne cebuli mogą pobierać nawet 4 kg/ha.
Ta informacja nie jest wskazaniem do zwiększenia w tym okresie nawożenia azotem, tylko do takiego kierowania żywieniem, żeby w czasie największego zapotrzebowania azot był łatwo dostępny w obrębie systemu korzeniowego. Jak to osiągnąć?
Przede wszystkim ważna jest znajomość swojej gleby (mineralna czy organiczna, jaki jest jej poziom przepuszczalności, jaka zdolność do utrzymywania wody i składników pokarmowych, jaki ma poziom próchnicy). Po drugie, znajomość warunków klimatycznych (ilość opadów w okresie wegetacji, ich rozkład). I wreszcie, możliwość nawadniania (jeśli jest, pozwala łatwiej ustalić dawki i terminy nawożenia).
Na co wpływa wysokość nawożenia azotem?
Nadmiar azotu może obniżyć wielkość i jakość plonu cebuli. Cebula, zwłaszcza jej siewki, są wrażliwe na zasolenie. Skutkuje ono wypadami roślin (mniejsza obsada), wolniejszym wzrostem pozostałych i ostatecznie zmniejszeniem plonów.
Nadmiar azotu w glebie jest szczególnie niebezpieczny w sezonach chłodnych i deszczowych – w czasie dojrzewania rośliny zamiast załamywać szczypior, tworzą nowe liście, grubieje łodyga rzekoma, tworząc grubą szyjkę lub cebulę bączastą. Rośliny o grubych szyjkach nie zasychają tak dobrze, jak te z cienką. Podczas przechowywania szybciej wyrastają w korzenie i liście, mogą też gnić.
Wysokość nawożenia mineralnego azotem może wpływać na podatność roślin na choroby i szkodniki. Dawki azotu do poziomu optymalnego nie będą miały wpływu na wciornastki, ale liczebność wciornastków wzrasta w przypadku, w którym dawki azotu przekraczają optymalny poziom.
Zbyt wysoki poziom nawożenia azotem zwiększa nasilenie mączniaka rzekomego (Peronospora destructor), czy uszkodzeń przez wciornastki.
Z kolei niedobór azotu w roślinie skutkuje występowaniem pośpiechów. Rośliny nie mając tego składnika w dostatecznej ilości w obrębie systemu korzeniowego, przedwcześnie wchodzą w fazę generatywną – przedwcześnie tworzą pęd kwiatostanowy. Obniżają więc plon handlowy i zysk. Trzeba na to zwrócić szczególną uwagę przy nawożeniu cebuli ozimej, zwłaszcza wiosną.
Potrzebna jest dobra znajomość gleby, przedplonów, jakości wody do nawadniania
Głównymi źródłami azotu niebędącymi nawozami są:
- resztkowe azotany glebowe, niewykorzystane podczas poprzedniej uprawy,
- azotany w wodzie do nawadniania
- oraz N z materiału organicznego zmineralizowany w okresie wegetacji.
Te „nienawozowe” źródła azotu są specyficzne dla danego miejsca i mogą znacznie się różnić, dlatego potrzebna jest dobra znajomość gleby, przedplonów, jakości wody do nawadniania. W niektórych próbach gleby stwierdzono, że resztkowe azotany i azot powstały w wyniku mineralizacji materii organicznej dostarczyły azotu wystarczająco dla uzyskania dobrego plonu bez konieczności dodatkowego nawożenia azotem. Dlatego uwzględnienie pozostałości azotanów i innych źródeł azotu ma kluczowe znaczenie do uniknięcia nadmiernego stosowania nawozu azotowego (tab. 1.).
Podczas gdy azotany w glebie i wodzie można stosunkowo łatwo zmierzyć, mineralizacja N ze źródeł organicznych jest trudniejsza do określenia, ponieważ uwalnianie N w tym procesie jest ciągłe w trakcie wegetacji. Jednak znajomość swojej gleby, badanie jej zasobności (im częściej, tym lepsza ocena) może pomóc oszacować, jaka część N może pochodzić z procesu mineralizacji.
Kiedy zmniejszyć nawożenie azotowe?
Ogólnie wiadomo, że jeśli mamy glebę naturalnie bogatą w substancje organiczne (wykluczamy tu stosowany obornik i inne nawozy organiczne), to możemy zmniejszyć nawożenie azotowe. Trzeba więc zrobić analizę gleby przed siewem i w trakcie wegetacji, zwłaszcza w okresie intensywnego wzrostu. Wówczas dowiemy się, jaka była dostępność azotu w tym czasie. Zestawienie tego z wielkością i jakością zebranego plonu pozwoli w przyszłym roku skorygować nawożenie. Jednym słowem – przeprowadzanie własnych wieloletnich doświadczeń pozwala ustalać optymalne dawki i terminy nawożenia.
Dawki nawożenia trzeba też korygować, nawadniając plantację czy po ulewnych deszczach. Dla cebuli tzw. odżywienie luksusowe (zwiększając dawkę azotu nie powodujemy już zwyżki plonu) kształtuje się na poziomie 19% (niekiedy 39%). Reszta będzie wypłukiwana.
Jaka forma azotu? Azotanowa czy amonowa?
Niezwykle ważna jest jeszcze forma azotu – amonowa czy azotanowa i termin nawożenia.
- Azotan jest anionem i prawie nie wchodzi w interakcje z cząsteczkami gleby. Może być dlatego szybko przenoszony poniżej strefy korzeniowej np. podczas intensywnych opadów deszczu czy nawadniania.
- Natomiast azot w formie amonowej jest kationem, który może być zatrzymywany przez cząsteczki gleby, a to zapobiega jego wypłukiwaniu. W ciepłych i napowietrzonych glebach forma amonowa jest szybko utleniana do azotanu przez mikroorganizmy glebowe w procesie zwanym nitryfikacją.
W początkowych fazach rozwoju cebula najlepiej rośnie, kiedy jedynym źródłem azotu jest forma amonowa. Jej obecność w roztworze glebowym przyczynia się do lepszego pobierania fosforu (forma amonowa ulega w glebie nitryfikacji, dzięki czemu pH gleby zmniejsza się i fosfor staje się lepiej przyswajalny dla rośliny). Fosfor poprawia rozwój korzeni młodych roślin. Poprawia też plon handlowy, zmniejszając udział cebul o grubej szyjce i bączastych. (tab. 3.).
W późniejszych etapach maksymalny wzrost roślin i pobieranie azotu uzyskuje się przy zwiększonym udziale formy azotanowej. Jednak obawiając się wymywania azotanów, lepiej jest stosować nawozy, zawierające obydwie formy azotu – saletrę amonową lub siarczan amonu czy mocznik (forma amidowa) niż np. saletrę wapniową (zawiera tylko azotany).
Warto też stosować nawozy z dodatkiem inhibitorów nitryfikacji lub nawozy o spowolnionym działaniu. Ich skuteczność wpływa pozytywnie na plon cebuli, zwłaszcza w latach z dużymi opadami deszczu. Można je stosować w obniżonych dawkach. Niekiedy 50–65% dawki nawozu standardowego wystarcza, aby uzyskać zadowalający plon.
Przedsiewne nawożenie azotem można wykonać rzutowo lub umieszczać nawóz blisko roślin (ok. 5 cm) podczas siewu siewnikiem wyposażonym w dozowniki do nawozu na głębokość ok. 10 cm w tzw. taśmie.
Doświadczenia pokazały, że taśmowo umieszczany nawóz dawał lepsze rezultaty. Trzeba jednak zwrócić szczególną uwagę, aby dozowniki nie wprowadzały nawozu zbyt blisko roślin (możliwość uszkodzenia).
Podczas siewu można także zastosować nawozy startowe, umieszczając je za pomocą dozowników w pobliżu nasion. Są to najczęściej nawozy płynne, które zazwyczaj zawierają azot i fosfor z azotem w postaci amonowej. Jak już wiemy, azot w postaci amonowej zwiększa pobieranie przez rośliny fosforu, poprawia wczesny wzrost i plon handlowy, zmniejszając udział cebul o grubej szyjce i bączastych (tab. 3.). Przy stosowaniu nawozów startowych całkowitą ilość azotu potrzebną do uzyskania wysokich plonów można zmniejszyć w zależności od zaleceń. Nawozów startowych również nie można umieszczać w bezpośrednim kontakcie z nasionami, ale 3 cm poniżej wysiewanych nasion i 3 cm z boku rzędu, w którym umieszcza się nasiona.
Stosowanie dawek dzielonych w uprawie cebuli, gwarantuje wyższy plon handlowy
Wyliczoną dawkę nawozu najlepiej jest podzielić i stosować zgodnie z zapotrzebowaniem ilościowym rośliny w różnych okresach jej wzrostu. Stosowanie dawek dzielonych skraca czas przebywania nawozu w glebie, dzięki czemu ryzyko wymywania jest mniejsze, a rośliny otrzymując określoną porcję efektywniej ją wykorzystają.
Wyższy plon handlowy otrzymuje się wtedy, kiedy 2/3 dawki azotu zastosuje się przedsiewnie, a 1/3 pogłównie niż wtedy, gdy całość zastosuje się przed siewem. Możliwe jest także stosowanie nawożenia N w większej liczbie dawek pogłównie. Jednak ogólną zasadą jest nawożenie do końca czerwca – początku lipca.
Dzielenie dawek azotu skutkuje osiągnięciem wyższych plonów szczególnie w latach chłodniejszych i wilgotniejszych. W suchym i cieplejszym roku największe plony uzyskuje się wtedy, gdy nawożenie N wykonuje się przed siewem. Prognozy długoterminowe nie dają nam jednak pewności, jaki sposób nawożenia przyjąć.
Jeśli chodzi o nawozy typu obornik czy kompost, należy pamiętać, że większość azotu znajduje się tam w formie związków organicznych, które muszą zostać najpierw zmineralizowane do dostępnej dla roślin formy amonowej i/lub azotanowej. Nawozy te można by więc zaliczyć do grupy o spowolnionym działaniu. Jednak z powodu różnorodności form tych nawozów trudniej jest ocenić ich wpływ na ilość i jakość plonu, ustalić dostępne formy azotu, czy też określić odpowiednie dawki.
Doświadczenia wyraźnie pokazały, że odmiany wczesne potrzebowały dużo większych dawek azotu do osiągnięcia plonu zbliżonego do odmian późnych (tab. 2.).
Wpływ różnych kombinacji nawozowych na plon i cechy jakościowe cebuli
W doświadczeniu nawozowym (bez nawadniania), wykonanym w obecnym Zakładzie Hodowli i Nasiennictwa Spójnia w Nochowie oraz w Zakładzie Doświadczalnym Oceny Odmian (COBORU) w Czesławicach oceniano wpływ różnych kombinacji nawozowych na plon i cechy jakościowe odmiany Ławica. Na podstawie wyników analizy glebowej doprowadzono pole doświadczalne do zawartości składników (NPK) odpowiadającej średniej zasobności w uprawie cebuli (kontrola).
Badano m.in. następujące kombinacje:
- kontrola – bez dodatkowego nawożenia,
- dodatkowy azot w ilości 100 kg N/ha (pogłównie do początku lipca)
- i dodatkowy fosfor przedsiewnie w ilości 50 kg P2O5/ha.
Badania pokazały, że największy przyrost i jakość plonu miały miejsce przy zaspokojeniu potrzeb nawożenia fosforem, a nie azotem. Nie potrzeba więc dodatkowo nawozić azotem, żeby otrzymać wyższy i lepszy jakościowo plon. Jak już powiedziano wyżej ważne, aby przedsiewnie zastosować azot w postaci amonowej, co zwiększa przyswajalność fosforu.
dr Wojciech Matuszak
fot. Matuszak
