Jestem praktykiem, uprawiającym truskawki oraz wspieram innych producentów truskawki w zakresie agrotechniki. Ten tekst celowo podzieliłem na trzy części, aby każdą z nich móc omówić dość dokładnie. Często bowiem w swojej pracy spotykam się z opinią, że na plantacji aplikowany był nawóz wapniowy, pH trochę się podniosło, ale nie zawartość wapnia w glebie. Teraz po lekturze cyklu artykułów o wapnowaniu wiadomo, że odczyn gleby to ujemny logarytm stężenia jonów wodorowych w glebie. Jest on ważnym i kluczowym parametrem gleby, ale nie określa ilości dostępnego dla roślin wapnia w glebie. W zależności od metody analizy gleby, pH może być oznaczane w 1-molowym roztworze KCl lub w roztworze H2O. W zależności od użytego roztworu występują różnice w wykazywanym odczynie gleby, co przedstawia tabela 1. Osobiście rekomenduję wykonywanie analiz gleby metodą ogrodniczą, w której to metodzie odczyn gleby oznacza się w wodzie.
Przygotowanie stanowiska do uprawy truskawki - kiedy należy wapnować?
Wapń jest kationem dwuwartościowym i spełnia szczególną rolę w procesach strukturotwórczych gleby, poprawiając w niej stosunki powietrzno-wodne. Wpływa na pobieranie i zachowanie innych pierwiastków w glebie, odgrywa ważną rolę w życiu mikrobiologicznym gleby. Ale nade wszystko wapń to makroelement nazwany drugorzędowym – pierwiastek niezbędny do wzrostu i rozwoju naszych roślin.
Jak widać, rola wapnia w glebie i roślinie jest bardzo ważna. Dlatego niekiedy, w skrajnych przypadkach, na glebach zmęczonych, zdegradowanych zachodzi potrzeba rozpoczęcia wapnowania nawet na trzy lata przed założeniem plantacji truskawki. Tak, dobrze Drogi Czytelnik przeczytał, są takie stanowiska, które wymagają tak wczesnego ropoczęcia prac przygotowujących je pod nowe nasadzenia. W działania te wpisują się:
- uprawa przedplonowych roślin, w tym roślin fitosanitarnych,
- wykonywanie różnych zabiegów i co za tym idzie – wykonywanie wapnowania gleby. Zwykle jednak wystarcza jeden rok, aby przygotować pole do uprawy truskawki.
Stanowisko po sadzie, czy nadaje się pod plantacje truskawek?
Gdy jesienią po zbiorach usuniemy kwaterę sadu jabłoniowego, to w pierwszej kolejności powinno się wykonać analizę gleby metodą ogrodniczą, a następnie zaplanować na kolejny sezon szereg prac związanych z uprawą roślin przedplonowych, wapnowaniem czy stosowaniem nawozów organicznych. Jak pokazuje praktyka, po uprawie jabłoni w większości przypadków rok wystarcza, aby odpowiednio przygotować stanowisko pod przyszłą plantację truskawek.
Jeśli zamierzamy uprawiać truskawki w glebie, na której wcześniej był posadzony sad wiśniowy, to pragnę zwrócić uwagę, iż na takie stanowisko z uprawą truskawki możemy wejść po upływie minimum trzech lat. Jak pokazuje praktyka, stanowisko po wiśniach nie jest sprzyjające do wzrostu i rozwoju truskawek czy malin.
Kolejnym ważnym, acz pomijanym zagadnieniem są pasy herbicydowe. Jeśli rząd truskawek wypadnie akurat w miejscu po pasie herbicydowym, a obok będzie rząd truskawek posadzony w miejscu byłej murawy, to plantator bez trudu zauważy, że wzrost i plonowanie roślin posadzonych w pasie herbicydowym będzie słabszy względem tych drugich.
Czy stanowiska po uprawie truskawki lub maliny nadają się pod nową plantację?
Często zadawanym pytaniem jest: czy truskawki można uprawiać po truskawce lub po malinie? Generalnie nie zaleca się takiego monokulturowego systemu uprawy. Jednak plantatorzy mają zwykle ograniczone możliwości wyboru stanowisk pod przyszłe plantacje, szczególnie w rejonach koncentracji upraw roślin jagodowych w naszym kraju. Aby precyzyjnie odpowiedzieć na powyższe pytanie, sugerowałbym pobrać próbki gleby do badania fitopatologicznego oraz nematologicznego. W badaniach fitopatologicznych zostanie określona obecność organizmów patogenicznych wywołujących choroby truskawek, zaś nematologia odpowie nam na pytanie, czy w glebie znajdują się nicienie. Mając wyniki analiz, można je skonsultować z doradcą, aby opracować plan działania i przygotowania stanowiska.
Zabiegi poprawiające właściwości gleby pod platnację truskawki
Podczas wyboru stanowiska pod przyszłą plantację zwracajmy zatem szczególną uwagę na to, jakie wcześniej były uprawiane rośliny, w jakiej kondycji jest gleba oraz na wyniki analizy gleby lub wspomnianych wyżej analiz fitopatologicznych czy nematologicznych.
Czas przygotowania stanowiska przed założeniem plantacji to idealny moment na aplikowanie nawozów wapniowych, wymieszanie ich z glebą. Jeśli uprawiamy rośliny przedplonowe, gorąco polecam te o właściwościach fitosanitarnych. Przyoranie w całości takich roślin jest doskonałym zabiegiem, aby przed orką aplikować częściową dawkę nawozów wapniowych, zaś po orce, w czasie wykonywania uprawek gleby, podać na całą powierzchnię kolejną dawkę nawozów wapniowych, dobrze mieszając je z glebą.
Zaleca się, aby orkę wykonywać na głębokości do 20 cm, ponieważ w ten sposób wprowadzamy nawozy wapniowe, a tym samym uzupełniamy wapń w strefie profilu glebowego z największą częścią systemu korzeniowego truskawek.
Pragnę zaznaczyć, że moment przygotowania stanowiska to najlepszy czas na regulację odczynu gleby, wapnowanie i uzupełnienie wapnia dostępnego dla roślin. Aplikacje nawozu są wtedy najprostsze i wpisane w zagadnienia agrotechniczne.
Wapnowanie przed formowaniem podwyższonych zagonów
Szczególną uwagę chciałbym zwrócić na wapnowanie przeprowadzane przed formowaniem podwyższonych zagonów i ściółkowaniem ich czarną folią albo agrowłókniną. Jeśli zawartość Ca2+ w glebie jest niska i uformujemy podwyższony zagon, to dostarczenie odpowiednich ilości wapnia będzie bardzo trudne, a na pewno bardzo kosztowne, ponieważ bardzo precyzyjnie obliczoną i odmierzoną dawkę nawozu należy aplikować w każdy z otworów wykonanych w foli lub agrowłókninie. Dlatego w przypadku formowania podwyższonych zagonów wapnowanie wykonujemy w czasie przygotowania stanowiska.
Wapnowanie istniejącej plantacji truskawek. Kiedy należy to robić?
Kiedy wapnować plantację truskawek, gdy już uprawa jest prowadzona? Odpowiedź na to pytanie brzmi: jesienią, pod koniec okresu wegetacyjnego, gdy rośliny wchodzą w okres spoczynku zimowego. Gleba nie jest jeszcze zamarznięta, ale już dostatecznie wilgotna.
Częściowo nawozy wapniowe można podawać również wczesną wiosną, gdy rośliny budzą się do życia, rozpoczynając nowy sezon wegetacyjny. Termin wczesnowiosenny bywa nieco trudniejszy, jeśli chodzi o aplikację nawozów wapniowych.
- Po pierwsze, dawki muszą być niższe niż te, które są aplikowane w okresie jesiennym.
- Po drugie, wczesną wiosną nie wprowadzamy nawozów wapniowych zawierających tlenek wapnia, możemy za to aplikować nawozy zawierające wapń w formie węglanowej (CaCO3) lub uwodniony siarczan wapnia.
- Przy wiosennym stosowaniu nawozów wapniowych rodzą się pytania o to, jak prawidłowo je zaaplikować, aby nie doprowadzić do uwsteczniania się fosforu, ani strat azotu z gleby. Na to pytanie nie ma ani jednoznacznej, ani ogólnej odpowiedzi. W takim przypadku najlepiej podeprzeć się wynikami analiz gleby, ustalając priorytety w kolejności wprowadzania pierwiastków do strefy korzeniowej.
- Jeśli zdarzy się tak, że na istniejącej plantacji wszystkie pierwiastki będą wymagały uzupełniania do poziomu optymalnego, to oznacza, że w czasie przygotowania stanowiska zostały popełnione błędy lub nie wykonywano analiz gleby.
Pamiętajmy, że wapń musi być uzupełniony w glebie, ale niektóre pierwiastki, szczególnie te bardzo mobilne, można uzupełniać poprzez fertygację, czasami „ratujemy się” również nawożeniem dolistnym. Pisząc „niektóre pierwiastki”, nie mam na myśli wapnia, którego zawartość w glebie nie da się uzupełnić poprzez fertygację. Ale to znów kwestie do indywidualnych rozważań dla danej kwatery.
Mało oczywistym i często pomijanym terminem aplikacji niewielkiej ilości nawozów wapniowych jest okres po zbiorach owoców – jeśli mówimy o truskawkach odmian owocujących tradycyjnie. Wapń jest wyprowadzany z plantacji wraz z plonem, a także podczas koszenia liści. Dlatego po zbiorach powinno się na całą powierzchnię zaaplikować 500–600 kg nawozu wapniowego. Do tej aplikacji wybieramy nawozy zawierające węglan wapnia, nie należy sięgać po formy tlenkowe ani mieszaniny węglanu wapnia z tlenkiem wapnia.
Aby przeliczyć zawartość wapnia w nawozie z jednej formy chemicznej w drugą, należy zastosować przeliczniki: 0,56 w przypadku przeliczania CaCO3 na CaO oraz 0,714 w celu przeliczenia CaO na jony Ca. Czyli z 600 kg nawozu zawierającego węglan wapnia wprowadzamy 336 kg CaO (600 kg CaCO3 × 0,56) albo 239 kg Ca (336 kg CaO × 0,714), uzupełniając to, co wywieźliśmy z plonem. Jeśli rośliny po koszeniu liści będą odbudowywały utraconą masę liściową, tym bardziej wapń im się przyda.
Jak określić potrzeby wapnowania?
Po zbiorach i koszeniu liści na końcówkach nowych, młodych blaszek liściowych widoczne są niekiedy charakterystyczne dla truskawek objawy niedoborów wapnia. Oznacza to, że w momencie wzrostu i rozwoju liścia roślina nie pobrała z gleby dostatecznej ilości wapnia.
Dawki wapnia ustalane na podstawie odczynu gleby mierzonym w 1 mol KCl, są powszechnie dostępne. Pamiętajmy, że ten sposób powoduje uregulowanie odczynu gleby, ale nie jest powiedziane, że dzięki poniższym obliczeniom uzupełnimy dawki wapna w glebie do optymalnego poziomu, a Ca2+ będzie dostępny w roztworze glebowym dla roślin. Bo jak już Czytelnik wie, odczyn gleby, zawartość wapnia w glebie i jego dostępność dla roślin to różne kwestie.
Aby ocenić, czy konieczne jest wykonanie wapnowania, można skorzystać z przygotowanych przez IUNG w 2015 r. tablic, zobrazowanych w tabeli 2. Tu przyda nam się również tabela 1, w której sprawdzimy odczyny gleby mierzone w roztworze 1 mol KCl albo w roztworze H2O.
Znając odczyn gleby, na której zamierzamy posadzić truskawki, oraz jej klasę agronomiczną, można samodzielnie określić, czy wapnowanie jest konieczne, potrzebne, wskazane, ograniczone czy wręcz zbędne. Znając potrzebę wapnowania można określić dawki nawozu wapniowego, które są wyrażone w tabeli 3.
Dawki nawozów wapniowych
Dawki nawozów wapniowych obliczamy względem zawartości CaO w wybranym nawozie, dlatego informacja o zawartości wapnia wyrażonego w CaO powinna znajdować się na opakowaniu produktu. Powyższe dawki można aplikować przed założeniem plantacji, w czasie wspomnianego wyżej i opisanego schematu przygotowania stanowiska pod przyszłą uprawę. Proszę zwrócić uwagę, iż według tabeli maksymalna dawka CaO/ha wynosi 6 ton. Jeśli w nawozie mamy 50% CaO, to wysiewamy takiego nawozu 12 ton/ha.
Jest to bardzo wysoka dawka, więc jej aplikację można rozłożyć na kilkukrotną, w czasie wykonywania orki i zespołu uprawek pomiędzy likwidacją jednego a przed wysianiem kolejnego przedplonu. Gorąco zachęcam do aplikacji nawozów wapniowych w dawkach dzielonych, aby uzupełniać systematycznie wapń w glebie i regulować odczyn gleby na głębokości do 20 cm.
A co z istniejącymi plantacjami truskawek, czy proponowane dawki w tabeli 3 mogą być stosowane? Zespół pod przewodnictwem prof. Sadowskiego z SGGW w Warszawie opracował zalecenia wapnowania gleby oraz określił dawki nawozów wapniowych rekomendowanych dla istniejących plantacji roślin jagodowych. Przedstawia je tabela 4.
Po przenalizowaniu tabel 3 i 4 nasuwa się prosty wniosek. Na istniejącej plantacji dawki nawozów wapniowych są niższe niż te, które możemy zaaplikować przed założeniem plantacji, w czasie przygotowania stanowiska. Gdy rośliny są uprawiane na danym stanowisku, aplikację nawozów wapniowych najlepiej przeprowadzić w okresie jesiennym lub ewentualnie częściowo na początku sezonu wegetacyjnego. Nie można dopuścić do konieczności aplikacji wysokich dawek nawozów wapniowych, dlatego corocznie, a nawet dwa razy w sezonie należy wykonywać analizy gleby i na tej podstawie kontrolować odczyn gleby, zawartość Ca2+ i oceniać potrzeby wapnowania i dawki nawozów wapniowych. Proces zakwaszenia gleb jest długi i skomplikowany, na co wpływa wiele czynników. Tak samo dzieje się, gdy chcemy podnieść odczyn lub uzupełnić wapń w glebie. To również skomplikowany i długotrwały proces, który nie powinien być zostawiany na „ostatni tydzień” przed założeniem plantacji.
Jaki nawóz wapniowy wybrać?
Polski rynek oferuje szeroką gamę nawozów wapniowych. Zatem na co zwracać uwagę, aby wybrać dobry produkt?
- Po pierwsze zwróćmy uwagę na skład chemiczny zapisany na etykiecie. Dobrze byłoby wiedzieć, czy w nawozie nie występują składniki niepożądane, np. metale ciężkie. Jeśli ich zawartość przekracza normy ustawowe, to taki produkt nie powinien być stosowany.
- Zwracajmy uwagę na zawartość CaO w nawozie. Produkty o wysokiej zawartości tlenku wapnia (CaO) mogą być stosowane w czasie przygotowania stanowiska, przed założeniem plantacji, ale w małych dawkach. Na istniejących plantacjach poleca się aplikowanie nawozów zawierających węglan wapnia (CaCO3), choć w tych nawozach zawartość wapnia również będzie podana w CaO, z tym że w niższej zawartości – nawóz ze 100% CaCO3 będzie zawierał około 56% CaO. Nawozy zawierające węglan wapnia, takie jak HortiWap Kreda i inne, można aplikować przed założeniem plantacji, ale również na istniejących plantacjach truskawek czy malin.
- Na rynku występują również nawozy zawierające formę węglanową oraz tlenkową, są to wysokiej jakości produkty. Przykładowo HortiWap Mix łączy pozytywne właściwości węglanu wapnia i tlenku wapnia, ale poprzez niższą zawartość wapna tlenkowego i nie jest tak mocno działający.
- Forma nawozu wapniowego może być granulowa, do aplikacji przy użyciu większości dostępnych modeli siewników nawozowych, w tym siewników sadowniczych typu lejek. Do aplikacji formy pylistej (wysuszonej) oraz proszkowej (pylistej, ale zwilgoconej) wymagane są specjalistyczne siewniki do wapna nawozowego z podajnikiem taśmowym. Chodzi o to, aby w czasie aplikacji nie dochodziło do zapychania elementów roboczych, takich jak szczeliny, co mogłoby powodować nierównomierną aplikację.
- Szybkość reakcji nawozów wapniowych zwierających CaCO3 zależy od stopnia rozdrobienia skał, z jakich nawozy wapniowe są wytwarzane. Im nawóz bardziej rozdrobniony, tym lepsza reaktywność i działanie, ale i wyższa cena, ponieważ rozdrobnienie dokonywane jest przez urządzenia korzystające z energii elektrycznej. Nawozy wapniowe mogą być produkowane z przerobu naturalnych skał wapniowych lub stanowić produkty uboczne różnych procesów.
Chciałbym się skupić na temacie przerobu skał wapniowych, ponieważ z tym rodzajem produktu plantator będzie miał częściej do czynienia. Aby była wysoka reaktywność, a co za tym idzie – dostępność wapnia, najlepiej jakby skały wapniowe użyte do produkcji nawozu pochodziły z okresu kredy, ale nie dalej niż jury. Na rynku są dostępne nawozy przygotowywane z dolomitów, których ponad 90% składu chemicznego mogą stanowić takie pierwiastki jak wapń i magnez. Należy jednak pamiętać, że przy stosowaniu tego typu nawozów w celu uregulowania odczynu gleby i dostarczenia wapnia czas oczekiwania na efekty może trwać nawet do kilku lat.
Dlatego zdecydowanie lepiej jest sięgnąć po nawozy wapniowe produkowane z przetworzenia skał pochodzących z okresu kredowego. W nawozach wapniowych może być od kilku do kilkudziesięciu procent wody. Im więcej wody, tym transport nawozu droższy. Ale należy zwrócić uwagę, że jeśli w nawozie wapniowym znajduje się 10% wody, to zaplanowana dawka takiego nawozu musi być o te właśnie 10% zwiększona. W praktyce jest jednak tak, że jeśli plantator planuje wysiać 600 kg nawozu, to rzadko zdarza się, że zwiększy dawkę do 660 kg. Ale pamiętać należy, że w takim przypadku wprowadzamy o 10% mniej CaO. Im wapno suchsze, z mniejszą zawartością wody, tym droższe, ponieważ w procesie suszenia wykorzystywany jest gaz. Im produkt bardziej zawilgocony, tym jego cena powinna być niższa.
Oczywiście parametrów nawozów wapniowych jest bardzo wiele. Chciałem zwrócić uwagę Czytelnika na te najistotniejsze z agrotechnicznego punktu widzenia. Wybranie jak najlepszego produktu, służącego do odkwaszania gleby, dostarczania wapnia i uzupełniania zawartości wapnia dostępnego dla roślin, wcale nie jest łatwe. Ufam jednak, że po lekturze trzech artykułów o wapnowaniu będzie to sprawa nieco łatwiejsza do przeprowadzenia dla plantatora.
Albert Zwierzyński
Doradca Jagodowy
