Ze względu na specyfikę produkcji sadowniczej, wynikającą z wieloletniego charakteru upraw oraz prowadzenia ich w formie rzędowej, powszechnie stosuje się tzw. system mieszany, w którym w międzyrzędziach utrzymywana jest murawa, a w rzędach drzew ugór herbicydowy. Taki układ pozwala na pełne wykorzystanie zalet zarówno murawy, jak i ugoru herbicydowego, umożliwiając jednocześnie niemal całkowite ograniczenie ich potencjalnego, negatywnego wpływu na drzewa.
Hamowania nieodwracalnego procesu degradacji gleby
Należy jednak pamiętać, że sposób utrzymania gleby ma również bezpośredni wpływ na jej strukturę, temperaturę oraz stosunki wodne, które w trakcie prowadzenia upraw wieloletnich mogą ulegać znacznemu pogorszeniu.
W związku z tym szczególnie cennymi będą te metody, których wykorzystanie przyczyni się również do hamowania nieodwracalnego procesu degradacji gleby. Przyszłość z pewnością należeć będzie do rozwiązań, które poza podstawowym celem regulacji zachwaszczenia będą także w sposób wymierny ograniczały negatywny wpływ upraw na środowisko naturalne.
Alternatywa dla ugoru herbicydowego
Obecnie poszukiwanie rozwiązań spełniających powyższe kryteria skupione jest przede wszystkim na zastąpieniu ugoru herbicydowego innymi, bardziej zrównoważonymi metodami zagospodarowania gleby w rzędach drzew. Prowadzone w tym celu prace nabierają szczególnego znaczenia, zwłaszcza w kontekście wycofywania z powszechnego użycia niektórych substancji aktywnych, w tym również herbicydów.
Spośród alternatywnych dla ugoru herbicydowego sposobów, które mogą i coraz częściej są wykorzystywane do utrzymywania gleby w rzędach drzew (zwłaszcza w uprawie ekologicznej), wyróżnić można uprawę mechaniczną (czarny ugór) oraz stosowanie ściółek zarówno syntetycznych (czarna folia, agrotkanina), jak i organicznych (obornik, trociny, słoma, zrębki, torf, podłoże popieczarkowe).
Czarny ugór
Uprawa mechaniczna (czarny ugór) stosowana jest najczęściej w pierwszych latach po posadzeniu drzew. Skuteczność tego zabiegu jest zazwyczaj bardzo wysoka, choć w dużej mierze uzależniona od przebiegu warunków atmosferycznych, intensywności zachwaszczenia oraz składu gatunkowego roślinności niepożądanej.
Jak pokazują niektóre badania, w przypadku form wieloletnich chwastów ich zwalczanie tym sposobem może okazać się zawodne.
Utrzymywanie czarnego ugoru sprzyja ponadto:
- pogarszaniu struktury gleby,
- może wpływać na przyspieszenie rozkładu materii organicznej,
- a także ograniczać rozwój fauny i mikroflory glebowej
- oraz uszkadzać korzenie drzew rozwijające się w przypowierzchniowej warstwie gleby.
Ściółki syntetyczne
Wykorzystanie materiałów syntetycznych do okrywania gleby w rzędach roślin w sposób całkowity ogranicza negatywny wpływ chwastów i utrzymuje wysoki poziom wilgotności. Mimo to niektóre wyniki badań naukowych sugerują, że ściółki syntetyczne niekorzystnie oddziałują na pozostałe właściwości fizykochemiczne gleby, takie jak zasobność w składniki mineralne, a także zawartość próchnicy. Stąd też system ten może być postrzegany jako nie w pełni korzystny z punktu widzenia agrotechniki oraz szeroko pojętej ekologii.
Poważnym problemem związanym z wykorzystaniem ściółek syntetycznych jest również konieczność kosztownej utylizacji tych materiałów po zakończonym cyklu uprawy. Odpowiedzią na tę niedogodność mogą być materiały biodegradowalne, które ulegają rozkładowi w naturalny sposób. Ze względu na ich krótką trwałość, obecnie znajdują zastosowanie przede wszystkim w warzywnictwie.
Ściółki organiczne
Ściółki organiczne wydają się być rozwiązaniem bardzo zbliżonym do ściółek syntetycznych, lecz pozbawionym ich podstawowych wad. Jak sugerują niektóre prace naukowe, ich stosowanie – poza istotnym wzbogaceniem gleby w substancję organiczną i poprawą jej jakości – może odgrywać znaczącą rolę w łagodzeniu skutków nadmiernej emisji dwutlenku węgla poprzez zwiększenie poziomu jego sekwestracji (związania) w glebie.
Z punktu widzenia praktyki istotną zaletą ściółek organicznych jest korzystny wpływ:
- na poziom wilgotności gleby, który wynika nie tylko z mniejszego zachwaszczenia, a przez to zredukowanych strat związanych z transpirującą roślinnością niepożądaną, ale przede wszystkim ze zmniejszenia strat związanych z bezpośrednim parowaniem wody z gleby (ewaporacja), którego poziom dzięki ściółkowaniu można ograniczyć nawet o 35%.
- Co więcej, wiele doniesień naukowych dowodzi, że ściółki organiczne w sposób znaczący mogą spowalniać infiltrację wody w głąb profilu glebowego, zatrzymując ją dłużej w zasięgu systemu korzeniowego roślin.
- Korzyści płynące ze stosowania ściółek odnoszą się również do kwestii związanych z mniejszą podatnością gleby na erozję mechaniczną wynikającą z działalności wiatru i wody, ale również ograniczają ryzyko nadmiernej kompakcji, czyli zagęszczenia na skutek działania sił związanych z systematycznym przejazdem maszyn.
- Ponadto, wprowadzanie do gleby dużej ilości materii organicznej towarzyszące ściółkowaniu upraw pobudza aktywność mikroorganizmów i zwiększając ich różnorodność, wzbogaca życie mikrobiologiczne gleby.
- Warstwa ściółki stabilizuje temperaturę gleby, ograniczając niekorzystne działanie niskiej temperatury zimą i wysokiej latem, wpływając w ten sposób pozytywnie na funkcjonowanie systemu korzeniowego.
Dużym ograniczeniem w stosowaniu ściółek organicznych są koszty związane z koniecznością corocznego uzupełniania. Zastosowany materiał ulega ciągłemu rozkładowi, który jest wynikiem działalności mikroorganizmów glebowych. Mniejszą podatnością charakteryzują się te ściółki, które odznaczają się wyższym stosunkiem C:N. Ściółkowanie takim materiałem nie jest jednak wskazane tam, gdzie nie ma możliwości dostarczenia azotu z zewnątrz, w formie nawożenia, gdyż może to prowadzić do niedoborów tego składnika w glebie.
Ściółki organiczne same w sobie również mogą stanowić źródło składników mineralnych. Dlatego też ich stosowanie w niektórych przypadkach powinno być poprzedzone chemiczną analizą składu przewidzianego do zastosowania materiału. Dobrym tego przykładem jest często wykorzystywane w praktyce podłoże popieczarkowe, które potrafi być niezwykle bogatym źródłem fosforu i potasu, a zastosowane w dużych ilościach bez wcześniejszego przekompostowania może prowadzić do drastycznego, nawet dziesięciokrotnego zwiększenia poziomu zasolenia gleby.
Ściółki żywe
Niezwykle interesującym kierunkiem badań nad systemami utrzymania gleby w sadzie jest ocena wpływu stosowania ściółek żywych. Ta metoda ograniczania zachwaszczenia polega na wysiewie wybranych, specyficznych roślin w rzędach drzew. W tym celu wykorzystywane są najczęściej różne gatunki traw i rośliny motylkowe, a ich wspólną cechą powinny być niewielkie wymagania siedliskowe i stosunkowo płytki system korzeniowy.
Stworzona w ten sposób „żywa” okrywa ma na celu zwiększenie konkurencji wobec roślin niepożądanych i zajęcie w kontrolowany sposób wykorzystywanej przez nie niszy. Dotychczasowe wyniki badań potwierdzają wysoką skuteczność tej metody w ograniczaniu zachwaszczenia. Wciąż jednak, dużym wyzwaniem pozostaje ograniczenie negatywnego wpływu zastosowanych jako żywa ściółka roślin na poziom plonowania i jakość owoców.
Charakterystyka wybranych systemów utrzymania gleby w rzędach drzew pokazuje, że stając w przyszłości przed potencjalną koniecznością rezygnacji w ze stosowania herbicydów, producenci owoców nie pozostaną bezradni, choć ewentualne zmiany nie będą łatwe. Ważne, aby przed wyborem nowej metody utrzymania gleby kierować się przede wszystkim jej skutecznością, kosztownością oraz oddziaływaniem na właściwości mechaniczne, fizykochemiczne i mikrobiologiczne.
TABELA
Dr Sebastian Przybyłko
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
