Produkcja jabłek w Polsce wykazuje tendencję wzrostową, przy równocześnie silnej jej zmienności. W 2022 r., według wrześniowych ocen GUS, zbiory były większe niż w roku poprzednim o ponad 3% i osiągnęły rekordowy poziom 4,2 mln ton. Warto dodać, że zgodnie z danymi WAPA (World Apple and Pear Association) produkcja jabłek w naszym kraju w 2022 r. wyniosła 4,495 mln ton, a wyższy był poziom zbiorów w 2018 r. (4,81 mln ton).
- Spośród pozostałych krajów UE liczących się w produkcji jabłek większe były zbiory jabłek we Francji (wzrost do 1,5 mln ton).
- Na poziomie odpowiednio 2,1 i 1,1 mln ton pozostała produkcja we Włoszech i Niemczech.
- Łączne zbiory jabłek w UE, tak jak w 2021 r., wyniosły około 11,8 mln ton.
- W grupie krajów pozaunijnych mających istotne znaczenie w światowej produkcji wzrosły zbiory w Indiach (z 2,2 do 2,7 mln ton) i Turcji (z 4,4 do 4,7 mln ton), a obniżyły się w USA (z 4,7 do 4,5 mln ton) oraz Chinach (z 46,0 do 36,1 mln ton).
- Mniejsze były także zbiory w krajach Ameryki Południowej, w Rosji i na Ukrainie.
Głównie z powodu spadku produkcji w Chinach światowe zbiory jabłek były w 2022 r. mniejsze niż w roku poprzednim. Oznacza to zmniejszenie skali konkurencyjności dostawców jabłek świeżych i ich przetworów na rynkach zbytu. W odniesieniu do naszego kraju najbardziej istotny jest spadek zbiorów w Chinach, największego w świecie producenta i eksportera zagęszczonego soku jabłkowego. Istotne jest też obniżenie zbiorów i podaży jabłek do przetwórstwa w USA – czołowego światowego importera koncentratu soku jabłkowego.
Jak kształtowało się spożycie jabłek w Polsce?
Konsumpcja jabłek w Polsce wyraźnie się zmniejsza w wyniku rosnącego spożycia pozostałych owoców, głównie owoców południowych. Jednakże w ostatnich sezonach spadkowa tendencja konsumpcji została zahamowana. W sezonach 2019/20–2021/22 spożycie wahało się od 11,0 do 11,9 kg w przeliczeniu na osobę.
Mimo dużych zbiorów w 2022 r. konsumpcja jabłek w sezonie 2022/23 może nie odbiegać znacząco od poziomu z sezonu poprzedniego, kiedy wyniosła 11,3 kg/osobę. Spowodowane to będzie wzrostem cen detalicznych tych owoców, ale też wynikającej ze zmiany struktury konsumpcji owoców, obniżającej się elastyczności cenowej i dochodowej spożycia jabłek.
Eksport jabłek z tendencją wzrostową
Eksport jabłek, tak jak ich spożycie, nie wykazuje tendencji wzrostowej. Brak eksportu do Rosji, będący wynikiem wprowadzenia przez ten kraj w 2014 r. embarga na przywóz wielu produktów spożywczych, w tym jabłek, z krajów UE, nie został uzupełniony wzrostem sprzedaży na inne rynki zbytu. W styczniu 2022 r. embargo na przywóz wielu produktów z UE, w tym jabłek, wprowadziła też Białoruś. W sezonie 2021/22 eksport do tego kraju wyniósł 63,2 tys. ton, wobec 116,0 tys. ton w sezonie poprzednim.
- W okresie styczeń–wrzesień 2022 r. Polska wysłała do Białorusi 31,7 tys. ton jabłek, wobec 92,7 tys. ton w analogicznym okresie poprzedniego roku. Warto dodać, że w 75% eksport w okresie styczeń–wrzesień 2022 r. zrealizowano w maju i czerwcu. W miesiącach tych Białoruś "zawiesiła" embargo z powodu niedoborów jabłek na rynku wewnętrznym.
- W sezonie 2021/22 największym odbiorcą tych owoców z naszego kraju był Egipt. Eksport na poziomie 153,9 tys. ton przekraczał poziom z sezonu poprzedniego o około 46%, a z sezonu 2019/20 o około 85%. Jednakże w okresie styczeń–wrzesień 2022 r. sprzedaż do Egiptu wyniosła 61,2 tys. ton, wobec 88,8 tys. ton w tym samym czasie roku poprzedniego. Również w październiku br. sprzedaż do Egiptu była mniejsza niż w październiku 2021 r. Na spadku importu realizowanego przez ten kraj zaważył niedobór obcych walut, przeznaczonych głównie na zakup zbóż.
- Nie zwiększa się eksport jabłek deserowych do większości pozostałych krajów, w tym do liczącego się w zagranicznej sprzedaży Kazachstanu. Eksport do tego kraju w okresie styczeń–wrzesień 2022 r. wyniósł, tyle samo co w tym samym okresie poprzedniego roku – czyli około 42 tys. ton.
- W sezonie 2022/23 eksport jabłek najprawdopodobniej nie przekroczy poziomu z sezonu poprzedniego. Nie ma przesłanek wskazujących na zwiększenie sprzedaży do Białorusi i do Egiptu. Ewentualny wzrost eksport do Egiptu w dalszej części sezonu, nie zrekompensuje obniżenia sprzedaży do tego kraju w pierwszych miesiącach sezonu.
- Import jabłek nie przekroczy 5 tys. ton. Zwiększony przywóz realizowany jest tylko w latach relatywnie niskich zbiorów krajowych i dotyczy głównie owoców kierowanych do zakładów przetwórczych.
Przetwórstwo
Brak tendencji wzrostowej spożycia jabłek i spadkowa tendencja eksportu decydują o rosnącym znaczeniu w zagospodarowaniu tych owoców dostaw do przetwórstwa. Istotny wzrost udziału dostaw do przetwórstwa ma miejsce w sezonach wysokich zbiorów. W sezonach 2012/13–2021/22 wskaźnik ten największy był w sezonie 2018/19 (70%). Ocenia się, że nie będzie on znacząco niższy w sezonie 2022/23. W sezonach zbiorów niskich (głównie w sezonie 2017/18) zwiększa się znaczenie spożycia i eksportu. Jest to zrozumiałe, biorąc pod uwagę różnice cen oferowanych dostawcom za jabłka "przemysłowe" i deserowe.
Prognozuje się, że w sezonie 2022/23 dostawy jabłek do przetwórstwa wyniosą 3,4–3,5 mln ton, wobec 3,2 mln ton w sezonie poprzednim. Decydujące będzie zwiększenie dostaw do zakładów produkujących zagęszczony sok jabłkowy. Ocenia się, że produkcja koncentratu soku jabłkowego znacząco przekroczy poziom z sezonu 2021/22, tj. 350 tys. ton. Utrzyma się tendencja wzrostowa produkcji niezagęszczonego soku jabłkowego, przeznaczonego głównie na eksport. Sok ten sprzedawany w opakowaniach masowych (cysternach) rozlewany jest w opakowania jednostkowe w krajach odbiorcach – głównie w Niemczech. Dostawy do przetwórstwa w pierwszej połowie obecnego sezonu są większe niż w pierwszej połowie sezonu 2021/22 z powodu mniejszej skali kierowania zbiorów do przechowalni. Spowodowane to jest wysokimi kosztami energii elektrycznej.
Ceny skupu jabłek
Ceny skupu jabłek powiązane są z poziomem krajowych zbiorów tych owoców. W ostatnich dziesięciu sezonach najniższe były ceny skupu jabłek kierowanych do spożycia, na eksport i do zakładów przetwórczych w sezonie 2018/19, a najwyższe w sezonie 2017/18.
W odniesieniu do jabłek kierowanych do przetwórstwa, przede wszystkim do zakładów produkujących zagęszczony sok jabłkowy, istotnym czynnikiem jest poziom cen eksportowych, kształtowany sytuacją na międzynarodowym rynku tego produktu.
- W sezonie 2022/23 w wyniku spadku zbiorów jabłek w Chinach, a także w krajach Ameryki Południowej i w USA średnie ceny eksportowe zagęszczonego soku jabłkowego będą wyższe niż w sezonie poprzednim, w którym wyniosły one przeciętnie 1,14 euro/kg.
- W sezonie 2022/23 ceny przypuszczalnie przekroczą 1,2 euro/kg.
- We wrześniu wyniosły one 1,2 euro/kg, wobec 1,17 euro/kg we wrześniu 2021 r. Stąd też ceny skupu jabłek kierowanych do przetwórstwa nie będą niższe mimo bardzo wysokiej ich podaży po tegorocznych zbiorach.
- W okresie sierpień–listopad 2022 r. ceny skupu jabłek kierowanych do produkcji zagęszczonego soku jabłkowego (loco–zakład) były względnie stabilne i utrzymywały się na poziomie 0,39–0,42 zł/kg, wobec 0,35–0,37 zł/kg w analogicznych miesiącach 2021 r.
- Trzeba dodać, że ceny skupu były znacznie niższe od notowanych w okresie marzec–czerwiec. W okresie tym producenci uzyskiwali dopłaty w ramach mechanizmu "Nadzwyczajna pomoc dostosowawcza dla producentów jabłek".
Mimo wysokich zbiorów, w okresie sierpień–listopad wyższe niż w tych samych miesiącach 2021 r. były ceny skupu jabłek kierowanych do konsumpcji bezpośredniej. W październiku 2022 r. wyniosły one 1,20 zł/kg, wobec 0,82 zł/kg w październiku 2021 r. Ceny hurtowe jabłek wyniosły odpowiednio 2,01 i 1,83 zł/kg. Wzrost cen odzwierciedlał zwiększenie kosztów produkcji jabłek (a także innych produktów rolno-spożywczych). Ze względu na mniejszą podaż jabłek w drugiej połowie obecnego sezonu ceny skupu jabłek deserowych będą znacznie wyższe niż w drugiej połowie sezonu 2021/22.
Podsumowanie sezonu ziarnkowych
Mimo relatywnie dużych zbiorów w 2022 r., średnie ceny skupu jabłek deserowych, ale też kierowanych do przetwórstwa, będą w sezonie 2022/23 wyższe niż w sezonie poprzednim. Spowodowane to jest wzrostem kosztów produkcji, a w odniesieniu do jabłek "przemysłowych" również zwiększeniem cen eksportowych przetworów wytwarzanych z tych owoców – głównie soku zagęszczonego. Istotny wzrost cen skupu jabłek deserowych spodziewany jest w drugiej połowie sezonu. Mimo wzrostu cen, nie poprawi się opłacalność uprawy jabłek z uwagi na większą niż cen skalę wzrostu kosztów produkcji – nośników energii, paliwa, opłaty pracy.
Dr hab. Bożena Nosecka, prof. IERiGŻ-PIB
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB w Warszawie
